คำศัพท์เบื้องต้นเกี่ยวกับแสตมป์
ในวงการแสตมป์มีคำศัพท์เฉพาะที่ใช้กันเช่นเดียวกับศาสตร์แขนงอื่น บางคำใช้ทับศัพท์ภาษาอังกฤษโดยตรง บางคำมีศัพท์ที่ตั้งขึ้นเฉพาะเป็นภาษาไทย นักสะสมควรทราบคำศัพท์เหล่านี้ไว้เพื่อความเข้าใจในการศึกษาตราไปรษณียากรต่อไป
- แอดฮีซิฟ (adhesive) คือดวงตราไปรษณียากรหรือแสตมป์ที่ใช้ปิดบนซองจดหมาย หรือห่อซองโดยใช้กาวหรืออื่น ๆ ไม่ใช่แสตมป์ที่พิมพ์ติดมากับซอง หรือไปรษณียบัตร หรือจดหมายไปรษณีย์อากาศ
- แสตมป์บล็อก (block of stamps) เป็นแสตมป์ที่พิมพ์ติดต่อกันในแนวตั้ง หรือแนวนอนอย่างน้อย 2 ดวง เช่น แสตมป์บล็อค 4 จะมีแสตมป์ในแนวตั้ง 2 ดวง และแนวนอน 2 ดวง แสตมป์บล็อค 6 จะมีแสตมป์ในแนวตั้ง 3 ดวง และแนวนอน 2 ดวง เป็นต้น
- สมุดตราไปรษณียากรเล่มเล็ก (stamp booklet) เป็นสมุดเล่มเล็ก ๆ คล้ายกระดาษแข็งพับครึ่งเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ภายในบรรจุแสตมป์ซึ่งเป็นแสตมป์ราคาเดียวหรือหลายราคาก็ได้ ในประเทศไทยใช้บรรจุแสตมป์ราคาเดียว สมุดตราไปรษณียากรเล่มเล็กนี้ช่วยให้สะดวกต่อการนำแสตมป์ติดตัวไปใช้ในโอกาสต่าง ๆ นอกจากนี้ ยังมีประโยชน์ในการสะสมแสตมป์อีกด้วย เกิดขึ้นครั้งแรกในประเทศลักเซมเบิร์ก (Luxemburg) ใน พ.ศ.2433
- แผ่นแสตมป์ (sheet) คือแผ่นแสตมป์ที่พิมพ์สำเร็จออกมาจากโรงพิมพ์ ปกติจะประกอบด้วยแสตมป์ 50 หรือ 100 ดวง
- ลายน้ำ (water mark) คือลวดลายต่าง ๆ บนกระดาษที่ใช้พิมพ์แสตมป์ สังเกตได้จากด้านหลังของแสตมป์
- รอยปรุหรือรอยจักร (perforate) คือรอยปรุจุดไข่ปลา หรือรอยจักร หรือรอยปรุที่แยกแสตมป์ออกเป็นดวง ๆ เพื่อช่วยในการฉีกให้รวดเร็วยิ่งขึ้น
- ไม่มีรอยปรุ (imperforate) อาจเป็นแสตมป์ที่ตั้งใจพิมพ์ออกมาโดยไม่มีรอยปรุ หรือแสตมป์ที่ไม่มีรอยปรุเนื่องจากความผิดพลาดในการพิมพ์ก็ได้
- กาว (gum) กาวที่ใช้ฉาบอยู่ด้านหลังแสตมป์เป็นกาวแห้ง เมื่อใช้น้ำแตะที่ด้านหลังนั้นก็สามารถผนึกแสตมป์ลงบนซองได้ทันที เรามักจะพบอักษร “O.G.” หมายถึง original gum คือกาวเดิมที่ฉาบอยู่ด้านหลังแสตมป์ตั้งแต่แรก
- สิ่งจำหน่ายเพื่อการสะสม (postal stationary) เป็นคำรวมที่ใช้เรียกกระดาษต่าง ๆ ที่มีตราไปรษณียากรพิมพ์ติด สามารถส่งทางไปรษณีย์ได้ทันที เช่น ไปรษณียบัตร ไปรษณียบรรณ (ซองจดหมายที่มีตราไปรษณียากรพิมพ์ติด) กระดาษห่อสิ่งตีพิมพ์และจดหมายไปรษณีย์อากาศหรือแอโรแกรม ทั้งนี้นับรวมถึงตราไปรษณียากรที่เป็นดวง ๆ หรือแผ่น ๆ
- การทดลองพิมพ์ (proof) เป็นการพิมพ์ขึ้นเพื่อนำมาตรวจสอบแบบและสีก่อนที่จะพิมพ์จริง
- โอเวอร์พรินต์ (overprint) คือการพิมพ์ประทับเพิ่มด้วยหมึกบนดวงแสตมป์ โดยจะพิมพ์เพิ่มด้านหน้าของแสตมป์ ภายหลังที่แสตมป์นั้นพิมพ์เสร็จสมบูรณ์แล้ว
- ตัวตลกที่เกิดจากความผิดพลาดขณะทำการผลิตแสตมป์ (error) เป็นแสตมป์ที่ออกโดยทางการ แต่มีลักษณะผิดไปจากแสตมป์ปกติ เนื่องมาจากความผิดพลาดขณะทำการผลิตแสตมป์นั้น ๆ เช่น ผิดพลาดในการใช้กระดาษ (paper error) อาจนำกระดาษของแสตมป์ชุดอื่นที่มีลายน้ำต่างกันมาใช้พิมพ์แทน หรือผิดพลาดในการพิมพ์ (printing error) เช่น พิมพ์ภาพหัวกลับ พิมพ์ซ้ำ พิมพ์ผิดด้าน เป็นต้น
- ตัวตลกที่เกิดจากความผิดปกติของแม่พิมพ์หรือเครื่องพิมพ์ (Variety) เป็นแสตมป์ที่ออกโดยทางการแต่มีลักษณะผิดไปจากแสตมป์ปกติ เนื่องจากความผิดปกติของแม่พิมพ์หรือเครื่องพิมพ์ ซึ่งอาจจะเกิดขึ้นกับแสตมป์ดวงเดียว หรือหลายดวงในแผ่นก็ได้ เช่น มีฟองอากาศในดวงแสตมป์ สีหมึกที่พิมพ์เลอะเลือน เนื่องจากบล็อคแม่พิมพ์สึก เป็นต้น
- ตราประทับควบคุม (control marks) เป็นตราประทับที่ทำขึ้นเพื่อควบคุมการสูญหายของแสตมป์ ตราประทับนี้มักจะประทับด้านหลังของแสตมป์ โดยประทับด้วยตรายางหรือใช้พิมพ์หรือเขียนก็ได้
- การประทับตราประจำวัน (cancellation) คือการประทับตราประจำวันของที่ทำการไปรษณีย์ลงบนตราไปรษณียากร เพื่อป้องกันการนำเอามาใช้ซ้ำอีก
- ตราประทับ (post mark) เป็นตราประจำวันที่ปรากฏอยู่บนซองจดหมาย โดยปกติจะระบุชื่อที่ทำการไปรษณีย์ วัน เดือน ปี และเวลาที่ประทับ
- การประทับตราเพื่อการสะสม (cancelled to order ; CTO.) เป็นการประทับตราประจำวันลงบนตราไปรษณียากร โดยไม่ได้มีการส่งผ่านเส้นทางขนส่งทางไปรษณีย์อย่างแท้จริง กล่าวคือ เมื่อมีผู้สะสมประสงค์ที่จะให้แสตมป์ที่ซื้อมามีการประทับตราเช่นเดียวกับแสตมป์ที่ใช้แล้วก็จะนำแสตมป์นั้น ๆ ไป ขอให้เจ้าหน้าที่ของที่ทำการไปรษณีย์ประทับตราประจำวันให้
- ซองวันแรกจำหน่าย (first day cover) เป็นซองจดหมายที่มีแสตมป์ชุดที่ออกใหม่ผนึกครบชุดและมีตราประทับพิเศษประทับบนซอง ในวาระแรกจำหน่ายของแสตมป์ชุดนั้น
- ซองเที่ยวบินแรก (first flight cover) เป็นซองที่ส่งไปกับเที่ยวบินเที่ยวแรกระหว่างสองเมือง หรือสองประเทศ มีตราประทับพิเศษที่ทำขึ้นเพื่อเที่ยวบินนั้น ๆ
Aero – Philately การสะสมเกี่ยวกับอากาศไปรษณีย์ หมายถึงการสะสมและศึกษาแสตมป์ ที่ใช้ทางอากาศไปรษณีย์ โดยเฉพาะซึ่งเป็นแขนงหนี่งของการสะสมแสตมป์ - Bilingual Pair (แสตมป์คู่สองภาษา) หมายถึง แสตมป์คู่ที่ติดกัน รูปแบบในแสตมป์เหมือนกันยกเว้นอักษรบนแสตมป์ต่างกันเป็นคนละภาษา พบในแสตมป์ของทวีปแอฟริกาใต้ และแอฟริกาตะวันตกเฉียงใต้ที่ออกจำหน่าย ปี ค.ศ.1926-1954
- Block หมายถึง แสตมป์ที่ติดกันเป็นชิ้นเดียวกัน ตั้งแต่ 4 ดวงขึ้นไป แต่จำนวนดวงจะต้องน้อยกว่า 1 แผ่น Bourse ตลาดนัดแสตมป์ หมายถึง สถานที่นัดพบของนักสะสมและพ่อค้าแสตมป์โดยกำหนดเวลา และสถานที่ล่วงหน้า เพื่อซื้อขายหรือแลกเปลี่ยนกัน
- C.T.O. เป็นคำย่อมาจากคำว่า Cancelled to order หมายถึงการประทับตราประจำวันตามคำสั่งของพ่อค้าหรือนักสะสม บนแสตมป์ ซอง หรือ ไปรษณียบัตรโดยมิได้นำส่งจริงในทางไปรษณีย์ เพื่อทำให้เป็นแสตมป์ใช้แล้ว
- Fauna การสะสมแสตมป์เกี่ยวกับชีวิตสัตว์
- Flora การสะสมแสตมป์เกี่ยวกับดอกไม้
- Face Value หมายถึง ราคาที่พิมพ์ไว้บนแสตมป์
อ้างอิง : http://www.thailandpost.com
